Kuşlar göç zamanını nasıl belirliyor?

Her yıl çalıştığım işyerinin yakınındaki ormanlık alandan bir kuş sürüsü gözüme çarpar. Masmavi gökyüzünde döne döne toplanan ve göç etmeye hazırlanan leyleklerdir bunlar. Her sene bu güzel görüntüleri görüp bu kadar leyleğin nasıl olup da gökyüzünde birbirine çarpmadan, tam tersine büyük bir uyumla göçe hazırlandıklarına şaşırırım. Vakit hiç şaşmaz, beklenen ay geldiğinde bu yüzlerce leylek yerinden kalkıp binlerce kilometre uzaklıktaki yeni evlerine doğru yola çıkarlar. Yolda kaybolmazlar, karışıklık çıkarmazlar, ya da içlerinden bir tanesi bile göç etmekten vazgeçip geri dönmez. Ne kadar hayret verici değil mi? Tüm kâinat her yıl yüz binlerce hayvanın göçüne işte böyle şahit olur. Her yerde Allah’ın tarifsiz düzeni kusursuz bir şekilde işler…

“Onlar, üstlerinde dizi dizi kanat açıp kapayarak uçan kuşları görmüyorlar mı? Onları Rahman (olan Allah)’dan başkası tutmuyor. Şüphesiz O, herşeyi hakkıyla görendir.” (Mülk Suresi, 19)

Ayette Allah’ın bize söylediği gibi tüm bu iman hakikatlerini görmek ve Allah’ın büyüklüğünü düşünmek, tefekkür etmek gerek. Kuşların göçleriyle ilgili bilim adamlarının keşfettiği çok detay var. İsterseniz bugün kuşların göç zamanlarını nasıl belirlediklerine değinelim.

Kuşların nasıl ve neden göç etmeye başladıkları, “göç kararı”nı neye dayanarak aldıkları yüzyıllardır merak edilen bir konu. Kimi bilim adamları göçün nedenini mevsim değişikliklerine, kimileri de yiyecek arayışına bağlarlar. Önemli olan, bu uzun mesafeli uçuşların kendi bedenlerinden başka hiçbir korunmaya, teknik donanıma ve güvenliğe sahip olmayan bu hayvanlar tarafından nasıl gerçekleştirildiğidir. Çünkü göç olayı yön bulma, gıda depolama, uzun süre uçabilme gibi beceriler gerektirmektedir. Bu özelliklere sahip olmayan bir hayvanın birdenbire göç eden bir hayvana dönüşmesi mümkün değildir.

Bu konuya cevap vermek için yapılan deneylerden biri şöyledir: Bahçe bülbülleri, ısı ve ışık gibi iç koşulları değiştirilebilen bir laboratuvarda deneylere tabi tutulmuştur. İçerideki koşullar dışarıdakilerden farklı olarak düzenlenmiştir. Örneğin dışarıda kış mevsimi yaşanırken, laboratuvarda bahar ortamı sağlanmıştır, bunun üzerine kuşlar içerideki şartlara göre vücutlarındaki düzenlemeleri yapmışlardır. Aynı göç vaktinin yaklaştığı zamanlarda yaptıkları gibi, yakıt için yağ depolamışlardır. Fakat kuşlar, yapay mevsime göre kendilerini ayarlayıp, erkenden göç edecekmiş gibi hazırlansalar da, göç hareketine vaktinden önce girişmemişlerdir. Kuşlar dışarıdaki mevsime uymuşlardır. Bu sonuç kuşların göçe başlama kararını mevsim şartlarını gözlemleyerek almadıklarının bir ispatıdır.

Peki kuşlar göç vaktini neye dayanarak belirlerler? Bilim adamları bu sorunun cevabını hala bulamadılar. Bu nedenle, canlılarda, kapalı bir ortamda zamanlama yapabilmeyi ve mevsim değişikliklerini ayırt edebilmeyi sağlayan bir “iç saat”in var olduğunu düşünüyorlar. Ama, “kuşların bir iç saati var, bu sayede göç vaktini anlıyorlar” cevabı bilim dışı bir cevaptır. Bu nasıl bir saattir, vücudun hangi organına bağlı olarak çalışmaktadır ve nasıl oluşmuştur? Bu saatin bozulması, geri kalması durumunda ne olur?

Aynı sistemin sadece tek bir göçmen kuş için değil, bütün göç eden yüzbinlerce canlı için geçerli olduğunu düşünürsek bu soruların cevapları daha da önem kazanır.

Bilindiği gibi göçmen kuşlar aynı yerden göçe başlamazlar, çünkü her biri aynı yerde bulunmaz. Çoğu tür, önce belirli bir yerde toplanır, sonra hep birlikte göçe başlarlar. Peki bu zamanlamayı nasıl yaparlar? Nasıl olup da, kuşların sahip oldukları kabul edilen “saat”ler, birbiriyle bu denli uyumlu olur? Bu denli düzenli bir sistemin kendi kendine oluşması düşünülebilir mi?

Göç gibi planlı bir hareketin kendi kendine oluşması imkânsızdır. Ayrıca kuşlarda ve göç eden diğer tüm canlılarda ne çeşitte olursa olsun bir saat yoktur. Göç eden bütün canlılar bunu her sene kendi belirledikleri zamanlarda yaparlar, ama bunu bir iç saate uyarak yapmazlar. Bazı kişilerin iç saat olarak nitelendirdikleri şey; Allah’ın bu canlılar üzerindeki kontrolüdür. Evrendeki her şey gibi göç eden canlılar da Allah’ın emirlerine uyar. Vakit geldiğinde yüzbinlerce kuş hiç isyan etmeden yerinden kalkıp gökyüzünde süzülerek göçe başlar…

Görmedin mi ki, göklerde ve yerde olanlar ve dizi dizi uçan kuşlar, gerçekten Allah’ı tesbih etmektedir. Her biri, kendi duasını ve tesbihini şüphesiz bilmiştir. Allah, onların işlediklerini bilendir. (Nur Suresi, 41)