Masmavi gezegenimizdeki muhteşem dengeler – 2

Kainattaki hassas dengeler kendi kendine, tesadüflerle oluşmamıştır.

---

Dün masmavi gezegenimizdeki muhteşemdengelerden, kusursuz düzenden bahsetmiştim. Ve bütün bu detayların üstün bir akıl tarafından tasarlandığını söylemiştim. Bugün yazıma devam etmek ve kainattaki dengelerin detaylarını sizlerle paylaşmak istiyorum.

Evrenimizi, içinde yer aldığımız Samanyolu Galaksisi’ni, Güneş Sistemimizi ve üzerinde yaşadığımız Dünya gezegenini kuşatan sayısız kanun, denge ve ölçü var. Bu kanun, denge ve ölçülerin her biri gezegenimizde canlıların yaşamasına imkan tanıyacak bir biçimde, özel olarak hesaplanmış ve düzenlenmişlerdir. Time Dergisi işte bu nedenle gezegenimizi kapak yapmış ve Dünya’nın adeta Evrenin bir incisi olduğunu belirtmiştir. İsterseniz şimdi dünyayı böyle benzersiz ve kıymetli kılan özelliklerini yakından inceleyelim:

Karbon atomu dünya üzerindeki yaşamın temelidir. Bilim adamları evrenin hiçbir noktasında karbondan yoksun bir canlının olamayacağı sonucuna varmışlardır. Çünkü bütün canlıların bedenlerindeki diğer tüm atomlar sadece karbona bağlanabilirler. Karbonun yerini tutabilecek başka bir element yoktur; çünkü, başka hiçbir elementin atomu, karbon gibi diğer atomlarla sınırsız türde bağ yapma özelliğine sahip değildir.

Canlılığınyapıtaşı olan Karbon molekülleri, Daha öncede belirttiğimiz gibi, ancak 120°C ile -20°C arasında değişen bir ısı aralığında varlıklarını sürdürebilirler. Dünya Güneş Sistemi’nde bu ısı değerine sahip olan tek gezegendir. Tüm evren düşünüldüğünde ise, hayat için gerekli olan bu ısı aralığının, gerçekte elde edilmesi çok zor bir aralık olduğunu görürüz. Çünkü evrenin içindeki ısılar, en sıcak yıldızların içindeki milyonlarca derecelik korkunç sıcaklıklardan, – 273 dereceye kadar değişebilmektedir. Bu dev ısı yelpazesi içinde karbon temelli bir hayata izin veren ısı aralığı, çok dar bir aralıktır. Eğer evrendeki tüm sıcaklıkları ölçebilecek bir termometremiz olsaydı, canlılığın oluşabileceği ısı aralığı sadece bir çizgi ile gösterilebilirdi.

Bir tasarım çeşitli özelliklerde ama birbiri ile uyumlu bir çok parçalardan oluşur. Dünyanın temel özelliklerinden biri olan yaşam için gerekli olan ısı aralığına sahip olması, dünyanın da bir tasarımı olduğunun en büyük göstergesidir. Yeryüzü, birbirinden son derece farklı unsurların her birinin ideal değerlerde belirlenmesiyle bu ısı aralığına sahiptir. Bir tasarımın parçaları niteliğindeki bu unsurları şöyle sıralayabiliriz: Dünyanın Güneşe olan uzaklığı, Güneşin büyüklüğü, Dünyanın eksenindeki eğim, Dünyanın kendi etrafındaki dönüş hızı, Dünyadaki ısının uzaya uçup gitmesinin engellenmesi, Dünyadaki ısının yeryüzünde tamamen tutulmasının engellenmesi, Büyük ısı farklarını engelleyecek yapıların olması.

Gezegenimizde canlılığın var olmasına imkan sağlayan bu ince ısı aralığının yakalanmasını sağlayan ilk unsur Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığıdır. Elbette ki Dünya Güneş’e Venüs kadar yakın ya da Jüpiter kadar uzak olsaydı, yaşama imkan verecek bir ısı değerine sahip olamazdı. Hayat için uygun tek gezegen mesafesi ise Dünya-Güneş mesafesidir.

Bilim ve Teknik dergisinde dünyanın ne kadar hassas bir özelliğini olduğu şu cümlelerle belirtilmektedir:“Dünya güneş çevresinde dönerken öyle bir yörünge çizer ki her 29 km.de doğru bir çizgiden ancak 2.8 mm ayrılır. Dünyanın çizdiği bu yörünge kıl payı şaşmaz, çünkü; yörüngeden 3 mm.lik bir sapma bile büyük felaketler doğururdu: Sapma 2.8 yerine 2.5 mm olsaydı yörünge çok geniş olurdu ve hepimiz donardık, sapma 3.1 mm olsaydı hepimiz kavrularak ölürdük.” (Bilim ve Teknik, Temmuz 1983)

Yıldızların yaydıkları ısı ve ışınların türü büyüklüklerine göre değişir. Eğer Güneş’in kütlesi biraz daha büyük olsaydı, yüzey ısısı şimdikinden çok daha yüksek olurdu. Bu durumda da Güneş öldürücü etkiye sahip morötesi ışınları çok fazla yaymaya başlardı. Bu durum bizlere, hayatı destekleyecek ışınları yayabilecek olan yıldızların, mutlaka bizim Güneşimize çok yakın bir kütleye sahip olması gerektiğini göstermektedir. Güneş’ten gelen enerji miktarı şimdikinden farklı olsaydı acaba ne olurdu? Hesaplara göre Dünya’ya ulaşan Güneş enerjisindeki %10'luk bir azalma yeryüzünün metrelerce kalınlıkta bir buzul tabakası ile örtülmesiyle sonuçlanacaktır. Enerjinin biraz artması halinde ise tüm canlılar kavrularak öleceklerdir.

Dünya’nın kendi etrafındaki yüksek dönüş hızı da ısının dengeli dağılımına yardımcı olur. Dünya sadece 24 saatlik bir süre içinde kendi etrafını dolaşır ve bu sayede geceler ve gündüzler kısa sürer. Kısa sürdükleri için de gece ile gündüz arasındaki ısı farkı çok azdır. Bu dengenin önemi, Uzunluğu 59 gün süren bir güne sahip olan ve bu yüzden de gece-gündüz arasındaki ısı farkı 600°C’yi bulan Merkür ile karşılaştırıldığında görülebilir.

Dünya’nın ekseni 23 derece 27 dakikalık bir eğime sahiptir. Bu eğim, kutuplarla ekvator arasındakiatmosferin oluşmasında engel oluşturabilecek aşırı sıcaklığı önler. Eğer bu eğim olmasaydı, kutup bölgeleriyle ekvator arasındaki sıcaklık farkı çok daha artacak ve yaşanabilir bir atmosferin var olması imkansızlaşacaktı.

Bildiğiniz gibi Dünya’nın ekvatoru ile kutupları arasında 100 dereceyi bulan bir ısı farkı vardır. Eğer böyle bir ısı farkı fazla engebesi olmayan bir yüzeyde gerçekleşmiş olsaydı, öyle şiddetli bir atmosfer hareketi olurdu ki, hızı saatte 1000 km.ye varan fırtınalar dünyayı allak bullak ederdi. Bu fırtınalar sonucunda, kısa sürede atmosferdeki denge yok olur ve atmosfer dağılırdı. Halbuki yeryüzü, ısı farkından dolayı ortaya çıkması muhtemel kuvvetli hava akımlarını bloke edecek engebelerle donatılmıştır. Bu engebeler, Çin’de Himalayalarla başlar, Anadolu’da Toroslarla devam eder ve Avrupa’da Alplere kadar sıradağlar halinde uzanarak batıda Atlas Okyanusu, doğuda Büyük Okyanus’la birleşir. Okyanuslarda ise ekvatorda oluşan fazla ısı, sıvıların ısı farkını dereceli bir şekilde dengelemesi sayesinde kuzeye ve güneye doğru aktarılır.

Yazıma üçüncü bölümde devam edeceğim.